خودآگاهی

توسط محبوبه پاک نژاد · منتشر شده 2019-09-03 · بروزرسانی شده 2019-09-03

مهارت خودآگاهی

همیشه انسان در جستجوی پاسخی برای این پرسش است و من کیستم؟ برای یافتن پاسخ باید از کجا و چگونه شروع کرد؟ غالبا اطلاعاتی که در فعالیت های روزانه مورد استفاده قرار می گیرد به خود فرد ارتباط دارد. این اطلاعات از تجربه های خاص زندگی ناشی می شوند. برای مثال هنگام تنهایی احساس ناراحتی می کنیم و شاید وقتی که در جمع خانوادگی هستیم احساس آسایش و آرامش بیشتری داشته باشیم. خودآگاهی به این معنی است که هر یک از ما چگونه به خود نگاه می کنیم و بر اساس نگاهی که به خود داریم، چه احساسی پیدا می کنیم. واقعا چقدر خود را می شناسیم؟ ارزش ها و شایستگی های ما چیست؟ از بودنمان خوشحال هستیم؟ دیگران چگونه ما را ارزیابی می کنند؟ و چقدر نظراتشان برای ما اهمیت دارد؟ زندگی را چگونه تعریف می کنیم؟ تا چه اندازه با سختی های زندگی سازش می کنیم؟ و..

برای پاسخ دادن به این قبیل پرسشها نیاز به داشتن آگاهی و دانش از خود داریم. به عبارت دیگر خودآگاهی، توانایی شناخت و آگاهی داشتن از خصوصیات، نقاط قوت و ضعف، خواسته ها و بیزاری ها است. خودشناسی، آگاهی یافتن و شناخت اجزای وجود خود؛ نظیر خصوصیات ظاهری، احساسات، افکار و باورها، ارزشها، اهداف، گفتگوهای درونی و نقاط قوت و ضعف خود است. به عبارت ساده تر دانستن اینکه از نظر ظاهری چه ویژگی هایی داریم. از نظر عاطفی چه شرایطی هستیم؛ آیا معمولا گوشه گیر و منزوی هستیم یا شلوغ و پر سر و صدا؛ چگونه به دنیا نگاه می کنیم؟ چه افکار و باورهایی در می گذرد و چه نگرشی نسبت به خود و دنیای اطرافمان دار هایمان در زندگی چیست؟ چه هدفهایی را در زندگی دنبال می کنم و در نهایت چه ویژگی های مثبت و یا منفی داریم. در کل توانایی شناخت خود و نیز آگاهی داشتن از خصوصیات، نقار قوت و ضعف، خواسته ها، نیازها، استعدادها، احساسات، ارزشها، اف و اهداف را خودآگاهی می گویند.

شکل گیری خود آگاهی

همه چیز با آگاهی و شناخت خود شروع می شود. آن زمان است که متوجه می شویم چرا این احساس را داریم؟ اکنون چه فکری در ذهنمان می گذرد و … این شناخت فرصت تغییر مواردی را که برایمان ناخوشایند است، در اختیارمان می گذارد. برای کسب این مهارت توجه به برخی نکات حائز اهمیت است. پس لازم است که در فرآیند شناخت خود، بیش از آنچه که واقعا هستیم، در مورد خود فکر نکنیم؛ به عبارت دیگر از نگرش کمال گرا و آرمانی نسبت به خود اجتناب کرده و از سوی دیگر ضعف هایمان را بزرگ نکنیم و خود را دست کم نگیریم. در مقابل، یک دیدگاه میانه رو درباره توانمندی هایمان اتخاذ نمائیم. همچنین بهتر است تلاش نکنیم که با ارائه دلایل مختلف ضعفهایمان را طبیعی و منطقی جلوه دهیم. در واقع برای رسیدن به خود آگاهی و شناخت خود واقعی مان، به یک دیدگاه واقع گرایانه، هم در مورد توانمندی ها و هم در مورد ضعف هایمان نیاز داریم. این که ما خود را چگونه می بینیم، می تواند ناشی از بازخوردهایی باشد که از دیگران و اطرافیانمان راجع به خصوصیات خود دریافت می کنیم. توجه به دیدگاه دیگران نسبت به ما می تواند کمک کننده باشد، اما هیچ گاه نباید مبنای شناخت خود را صرفا بر پایه آنچه که دیگران می گویند قرار داده و نظر آنها را بسی کم و کاست در مورد خودمان بپذیریم، به راستی چه کسی ما را پیش از خودمان می شناسد؟ دیگران عواطف ما را احساس نمی کنند، آنها با مشکلات ما روبرو نیستند و نمی توانند مثل ما فکر کنند. بنابراین بهترین فردی که می تواند طی فرآیند خودآگاهی به ما کمک کند، خودمان هستیم.
دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که معتقد است ریشه خود آگاهی در ارتباط با دیگران شکل می گیرد، یعنی نمی توان نقش دیگران را در این میان به کلی نادیده گرفت. این موضوع از دوران کودکی آغاز می شود. مقایسه ای که کودک میان خود و دیگران انجام می دهد و همچنین بازخوردهایی که از والدین دریافت می کند، منشأ خودآگاهی محسوب می شود، والدین این فرصت را دارند که حداقل در یک چهارم از طول عمر، شما را مشاهده کنند و بیش از هر شخص دیگری نسبت به خصوصیات شما بینش و آگاهی کسب کنند. بنابراین هر چند لزومی ندارد که بی چون و چرا دیدگاه آنها را نسبت به خود بپذیرید، اما حداقل می توان نظراتشان را شنیده و روی آنها تمرکز و تفکر کنید.

عناصر بنیادی برای کسب مهارت خودآگاهی

1- آگاهی نسبت به ویژگی های جسمانی و بدنی:

داشتن تصویری واقع بینانه از خود، یکی از عوامل موثر در شناخت خود است. برای دستیابی به این تصویر می توانید در مقابل آینه ای تمام قد بایستید و ویژگی های ظاهری تان را یکبار از نظر بگذرانید. همه ما دارای ویژگیهای ظاهری مثبت و منفی در کنار هم هستیم. با شناسایی آن دسته از ویژگی های منفی در ظاهرتان که قابل تغییرند، سعی کنید برای بهبود آنها تلاش کنید تا به احساس رضایت بیشتری نسبت به خود دست یابید. همچنین می توانید با پیدا کردن ویژگی های مثبت ظاهرتان، احساس رضایت بیشتری نسبت به خود پیدا کرده و بهتر با آن دسته از ویژگی های ظاهری تان که برایتان ناخوشایند و غیر قابل تغییرند، کنار بیائید.

2- آگاهی از نقاط قوت خود:

همه انسانها از ویژگی های مثبت و نقاط قوت برخوردارند. شاید شما هم بسیاری از آنها را در خود سراغ داشته باشید. در عین حال ممکن است از برخی نقاط قوت در خودتان غافل باشید. نقاط قوتی نظیر خصوصیات و ویژگی های مثبت، استعدادها و توانایی ها، مهارت هاء توانمندی ها پیشرفت ها و موفقیت ها را در خود کشف کنید. شناسایی این نقاط قوت به هر فردی کمک می کند تا اعتماد به نفس و خودباوری بیشتری پیدا کرده و استعدادهای بالقوه اش را شکوفا کند.

3- آگاهی از نقاط ضعف خود:

علاوه بر شناخت نقاط قوت، آگاهی از نقاط ضعف نیز برای شناخت هر چه بیشتر خود لازم و ضروری است. برخی افراد نقاط ضعف خود را انکار می کنند چرا که توانایی روبرو شدن با آنها را ندارند. برخی نیز نقاط ضعف شان را به قدری بزرگ می کنند که خود را فردی ضعیف و سرشار از ویژگی های منفی می پندارند. هر دو گروه مذکور قادر به شناخت واقعی خود نخواهند بود و از رسیدن به خود آگاهی ناتوانند.کمی فکر کنید و ببینید آیا کسی را سراغ دارید که هیچ گونه نقطه ضعفی نداشته باشد؟ به نظر شما اگر کسی خود را دوست نداشته باشد و همیشه آرزو داشته باشد که ای کاش جای کس دیگری بود، می تواند زندگی شاد و موفقی داشته باشد؟ واقعیت آن است که توانایی همه انسانها محدود است و همه ما ممکن است نقاط ضعفی داشته باشیم. وقتی نقاط ضعف خود را شناخته و آنها را بپذیریم، می توانیم در جهت اصلاح آنها گام برداریم. در واقع آگاهی از نقاط ضعف خود و پذیرش آن ها و رسیدن به این باور که هر فردی ممکن است اشتباه کند و از اشتباهات خود درس بگیرد، شرط کاملا ضروری برای پیشرفت و رسیدن به خود آگاهی است. پس تلاش کنید خودتان را با وجود داشتن نقاط ضعفتان پذیرفته و دوست بدارید. در آن صورت است که با اعتماد به نفس می توانید در مسیر پیشرفت گام بردارید.

4- آگاهی از افکار خود:

چقدر به این موضوع فکر کرده اید که علت رفتاری که شما از خود نشان می دهید چیست؟ چرا در لحظات مختلف، احساسات گوناگونی دارید؟ آنچه که احساس و رفتار ما را شکل می دهد. افكار و گفتگوهای درونی ما است. ما بر اساس آنچه که فکر می کنیم، دست به عمل می زنیم.

افرادی که به خود آگاهی دست یافته اند دارای ویژگی های زیر می باشند:

– نقاط مثبت، توانایی و استعدادهای خود را می شناسند و به آنها افتخار کنند.
– نقاط منفی و نقاط ضعف خود را می شناسند، می پذیرند و جهت اصلاح آنها تلاش می کنند.

– موفقیت ها و شکست های خود را می شناسند، به موفقیت هایشان افتخار می کنند و از شکست هایشان درس می گیرند.

– به خود و دیگران احترام می گذارند.

– برای رسیدن به اهداف خود تلاش می کنند .

– مسئولیت اعمال و رفتار خود را می پذیرند.

اجزای خود آگاهی عبارتند از :
١- خودارزیابی صحیح: به معنی آگاهی روشن و واضح نسبت به نقاط قوت، محدودیت ها و توانایی یادگیری تجارب. افراد دارای این توانایی به نقاط قوت و ضعف خودآگاهند، متفکرند و از تجربیات خود درس می گیرند. موضوعات، دیدگاه های جدید و برخوردهای درست را می پذیرند. افراد شادی هستند و تصویر واقع بینانه ای از خود دارند و در نهایت نسبت به حقوق و مسئولیت هایشان خود نیز آگاهی دارند.

۲- خود آگاهی هیجانی : به معنی تشخیص چگونگی تأثیر هیجان بر رفتار و توانایی فرد و استفاده از ارزش ها در تصمیم گیری ها. افراد دارای این توانایی تشخیص می دهند که در حال حاضر چه هیجانی را احساس می کنند و علت آن را نیز می دانند. همچنین می دانند که چگونه احساساتشان، رفتارهای آنها را تحت تأثیر قرار می دهند و ارزش ها و اهدافشان را به روشنی می شناسند.

٣- اعتماد به نفس: به معنی تأکید بر توانایی ها و داشتن حس ارزشمند بودن است. این ویژگی ناشی از شناخت درست فرد از توانایی ها، ارزش ها و اهداف خود می باشد. افراد دارای اعتماد به نفس، خود را با اطمینان نشان می دهند و می توانند عقایدی را که بر خلافيه عقیده دیگران است مطرح کنند. این دسته از افراد با اراده اند، به این معنی که بر خلاف فشارها و دودلی ها، تصمیم خود را می گیرند و برای شناخت خود و کاهش دادن نقاط ضعف خود دارای انگیزه کافي اند.

بدیهی است با توجه به موارد فوق می توان اجزاء دیگری را نیز مطرح کرد که در چهارچوب خودآگاهی قرار می گیرند؛ مانند جسور بودن در نظر گرفتن خود بعنوان یک فرد مثبت؛ خود کار آمدی؛ خود ارزشمندی و…

البته لازم به ذکر است که خودآگاهی علاوه بر اجزاء، دارای ابعادی هم هست:
– آگاهی فرد نسبت به خود تا چه اندازه است.

– آگاهی فرد نسبت به دیگران تا چه اندازه است.

– آگاهی دیگران به فرد تا چه اندازه است.

– از دیدگاه خود فرد، آگاهی دیگران نسبت به وی چه اندازه است.
مثلا اگر شما، خود را فردی با اعتماد به نفس بالا بدانید، اعضاء خانواده و دوستانتان هم شما را فردی با اعتماد به نفس بالا بدانند و استنباط شما از شناخت دیگران نسبت به خودتان هم این باشد که فرد با اعتماد به نفس بالایی هستید، بدون شک فردی با اعتماد به نفس بالا هستید.بررسی نقاط ضعف و مثبت خود

در آیینه نگاه کنید؛ آنچه خواهید دید خانم یا آقایی خواهد بود که یا چاق است یا لاغر و با متوسطة اعجزه است یا سفیده، مرتب است و یا نامرتب و… این نشانه ها ویژگی های فیزیکی شما هستند ویژگی هایی که حتی وقتی دیگران هم به شما نگاه می کنند آنها را تشخيص می دهند. باید بتوانید به خوبی ویژگی های فیزیکی خود را فهرست کنید به نحوی که اگر این فهرست به فردی داده شود که شما را نمی شناسد، او بتواند شما را در میان یک جمع تشخیص دهد.

خودآگاهی جسمانی

ما معمولا نسبت به ویژگی های جسمانی و ظاهری خود دارای حس هستیم. ممکن است دارای ویژگیهایی باشیم که مورد علاقه مان باشند برای مثال ممکن است که خودمان را فردی قد بلند، ورزشکار و … معرفی کنیم و این تصویر را دوست داشته باشیم و بر عکس ممکن است که به ویژگی های منفی جسمانی خود از قبیل چاق یا لاغر بودن علاقه ای نداشته باشیم. لازمه خودآگاهی این است که به ویژگیهای مثبت خود اعتماد کرده و به آنها تکیه کنیم ضمن اینکه تلاش کنیم نقاط ضعف خود را یافته و آنها را تا حد ممکن بهبود بخشیم.
پذيرش ویژگی های غیر قابل تغییر

برخی از ویژگی های جسمانی کاملا قابل تغییر، برخی غیر قابل تغییر و برخی دیگر تا حدودی قابل تغییرند. اصولا در دنیا افراد کمی از همة ویژگی های خود راضی هستند. برخی ترجیح می دهند که بلند قد باشند تا کوتاه قد، لاغر باشند تا چاق، پوست روشنی داشته باشند تا تیره. بسیاری از افراد مایلند که این ویژگی های خود را تغییر دهند که بعضا قابل تغییر هم هستند. برای مثال با ورزش و تغذیه مناسب می توان وزن را کم یا زیاد کرد. برای زیباتر جلوه کردن می توان خوش لباس تر و تمیزتر و مرتب تر شد. اگرچه که ویژگی های فیزیکی مهمی هم وجود دارند که نمی توان آنها را تغییر داد. برای مثال افراد بسیار قد بلند و یا بسیار قد کوتاه که آن را دوست ندارند. باید یاد بگیرند که با این خصیصه خود کنارآمده، آن را بپذیرند و با آن زندگی کنند. پذیرفتن خود واقعی فرایند دشواری است و رسیدن به آن نیازمند تمرین، تمرین و تمرین است.

مراجعه به یک روانشناس بالینی می تواند موثر باشد.

مرکز مشاوره دیدار 02188893258

http://t.me/clinicdeedar

www.clinicdeedar.com