مهارتهای ارتباطی
مهارتهای ارتباط بین فردی و اجتماعی
اهمیت ارتباط
برقراری ارتباط اولین ضرورت یک زندگی اجتماعی است. شاید یکی از مهم ترین برتری های انسان بر سایر جانداران، تنوع و گستره وسیع ارتباطاتی است که می تواند ایجاد کند. ارتباط مؤثر را می توان وسیله انتقال اطلاعات بین افراد، تنها راه نشان دادن احساسات به دیگران، بهترین راه تصحيح سؤتفاهم ها، پیش شرط هر نوع آموزش مؤثر دانست. در کل ارتباط موثر، لازمه رشد یک اجتماع است. ارتباط نامؤثر، باعث ایجاد سوء تفاهم، موجب نارضایتی، احساس تنهایی و تعارض در افراد خانواده و جامعه می گردد و در طول زمان می تواند اعتماد به نفس فرد را مختل کرده، توانایی های فرد برای مقابله با مشکلات زندگی را کاهش دهد، احساس درماندگی و در نتیجه منجر به آسیب های روانی و اجتماعی در وی شود.
ارتباط عبارت است از فرایند ارسال و دریافت پیام و با توجه به این تعریف؛ هر ارتباطی مستلزم حضور دو یا چند واحد اجتماعی است. یعنی ارتباط می تواند بین دو یا چند نفر، یک نفر و یک رسانه و غیره صورت گیرد. هدف اصلی از برقراری ارتباط انتقال پیام است. این پیام می تواند به صورت کلامی یا غیر کلامی منتقل شود. در واقع یک پیام را می توان به صورت آشکار یا ضمنی منتقل کرد. هر گونه اشکالی در انتقال پیام می تواند باعث اختلال در ارتباط گردد. برای مثال ممکن است پیام به صورت کامل منتقل نگردد یا اینکه یک نفر پیامی را ارسال کند ولی فرد مقابل مفهوم دیگری را دریافت نماید و یا حتی کسی پیامی را بفرستد ولی دیگری هیچ پیامی را دریافت نکند. از این موارد معمولا به عنوان “سؤ تفاهم” یاد می شود. یک ارتباط موثر ارتباطی است که راه را بر سؤتفاهم های احتمالی ببندد.
عناصر ارتباط
تاکنون معلوم گردید که ارتباط وجوه مختلفی دارد. همچنین به طور ضمنی اشاره شد که ارتباط متضمن دو عنصر اصلی است. این دو عنصر عبارتند از عناصر کلامی و عناصر غیر کلامی ارتباط.
عناصر کلامی شامل آن وجهی از ارتباط هستند که اختصاصا به محتوای کلامی و فرایند بیان کلامی مربوط می شوند. منظور از محتوای كلام چیزی است که بر زبان می آوریم. برای مثال جذاب بودن محتوای کلام، تهدید آمیز نبودن آن، شوربرانگیز بودن موضوع صحبت، غم افزا نبودن آن و … که باعث تسهیل ارتباط می گردد. توجه به ابعاد فرهنگی و حتی خرده فرهنگی در محتوای کلام یکی از مهم ترین مسایل در افزایش کارآمدی ارتباط است. فرایند برقراری ارتباط کلامی شامل چگونگی شروع صحبت، نحوه جمله بندی، زمان بندی ارتباط کلامی، ملاحظات موقعیتی و بالاخره چگونگی جمع بندی و خستم ارتباط می باشد. عناصر غیر کلامی شامل آن وجهی از ارتباط هستند که اختصاصا به جنبه هایی غیر از محتوای کلامی و فرایند بیان کلامی مربوط می گردند. در این مقوله می توان تن صدا، آهنگ صدا، تماس چشمی، حالات چهره ای، ژست ها، حالات بدنی و گوش دادن را نام برد.
ارتباط و سلسله مراتب نیازها بر اساس دیدگاه مازلو
ارتباطات بین فردی اساس و شالوده ی هویت و کمال انسان است و مبانی اولیه پیوند وی با دیگران را تشکیل می دهد. ارتباطات موثر موجب شکوفایی افراد و بهبود کیفیت روابط می شود. این در حالی است که ارتباطات غیر مؤثر مانع از شکوفایی انسان می شود و برای روابط سمی و مخرب است. ما در گیر ارتباطات می شویم تا هویت پیدا کنیم و با دیگران پیوند برقرار کرده و پیوندهای خود را عمیق تر کنیم و در ضمن مشکلات خود را رفع و امکانات موجود و یا جدیدی را پیدا کنیم. بدین ترتیب باید گفت که یکی از شاخص های مهم زندگی سالم، ارتباطات بین فردی است. بدون شک روابط بین فردی مصداق خون حیات بخش جامعه انسانی را دارد.
گرایش انسان به تعامل برقرار کردن با دیگران دلایل زیادی دارد. مهم ترین دلیل این است که برقرار کردن ارتباط با دیگران بسیاری از نیازهای او را برطرف می کند. یافته ها دال بر آن است که نیازهای آدمی بر اساس یک سلسله مراتب می باشد. در کلیه سطوح این سلسله مراتب، ارتباطات یکی از ابزارهای اصلی و اولیه نیازهای انسان است:
الف) روابط بین فردی و نیازهای فیزیولوژیک
انسان همیشه سعی در حفظ بقاء خود داشته و ارتباط برقرار کردن می تواند به رفع این نیاز کمک کند؛ نوزاد در بدو تولد برای حفظ بقا از طریق گریه کردن بعنوان اولین ابزار ارتباطی به دیگران می فهماند که گرسنه است و یا دردی دارد. والدین و اطرافیان نیز متوجه این وسیله ارتباطی می شوند. به تدریج که نوزاد رشد می کند و به کودکی تبدیل می شود که علاوه بر بقاء برای رشد و سلامتی به ارتباط با دیگران نیز نیاز دارد. یافته ها دال بر آن است که بزرگسالانی که در دوران کودکی با آنها بدرفتاری شده است به علت فقدان روابط بین فردی کارآمد، از لحاظ سلامت روانی با مشکلاتی مواجه می شوند. ما انسانهای بزرگسال همچون یک نوزاد باید هم برای حفظ بقاء خود و هم رشد و پیشرفت و سلامتی، دائما با دیگران در تعامل باشیم. وقتی مریض میشویم به پزشک مراجعه می کنیم. در محیط دانشگاهی و شغلی خود نیز نیاز به روابط اجتماعی با دیگران داریم. کافی است که روابط مان با دیگران دستخوش تغییر شود تا متوجه شویم روابط بین فردی چه اهمیت شگرفی دارند. همچنین نتایج تحقیقات متعدد نشان میدهد که بین سلامت جسمی انسان و روابط با دیگران ارتباط نزدیکی وجود دارد.
ب) روابط بین فردی و امنیت
داشتن ارتباط به امنیت فردی و اجتماعی انسان کمک می کند. مثلا اگر دانشجویی ترم تابستانه گرفته باشد ولی به وی خوابگاه ندهند برای حفظ امنیت خود، به احتمال زیاد با مسئول خوابگاه یا امور دانشجویی صحبت کرده و مشکل خود را در میان می گذارد. مهارت های ارتباطی حتی انسان را از کالاها و تولیدات مخرب و مرگبار نیز مصون می دارند. به طور مثال وقتی غذایی برای سلامت انسان خطرناک تشخیص داده می شود، رسانه ها مردم را از خطرناک بودن آن غذا مطلع می کنند.
ج) روابط بین فردی و نیاز به تعلق داشتن
انسان ذاتا به دنبال یافتن افرادی است که با آنها احساس خوشبختی کرده از ارتباط با آنها لذت برده و در کنارشان تجارب بیشتری کسب کند. از همین رو، ما نیاز به معاشرت با دیگران و پذیرش و تأیید آنان داریم ضمن آنکه دوست داریم دیگران را بپذیریم و تأیید کنیم. نقطه مقابل این نیاز، احساس تنهایی است، مورد بارز تعلق خاطر وقتی است که پس از صحبت کردن با دیگران به خودتان گفته باشید: “من تا حالا قضیه را اینگونه نگاه
د) روابط بین فردی و نیاز به عزت نفس
معمولا اولین طرز تلقی در مورد خودمان را از برداشت و نظر دیگران در مورد خویش کسب می کنیم. فرایند نگریستن به خود از منظر و دریچه چشم دیگران تا آخر عمر ادامه می یابد. به همين دليل عزت نفس انسان در تمام مراحل زندگی او، تحت تأثیر نحوه ارتباط دیگران با اوست. کسانی که فاقد مهارت های لازم برای ارتباطات میان فردی اند، ممکن است که در برخی از عرصه های زندگی موفق باشند اما به دلیل ضعف در ارتباطات تجربه موفقی در حس رضایت از خود. دیگران و در مجموع زندگی نخواهند داشت.
و) روابط بین فردی و نیاز به خودشکوفایی
اگر نگاهی گذرا به فعالیت های خود داشته باشیم در می یابیم که ما بعنوان انسان به دنبال چیزهایی بیش از بقاء، امنیت، آرامش، تعلق خاطر و عزت نفس هستیم. انسانها ذاتا كمال جو هستند و دوست دارند ابعاد جدیدی را در خود پرورش دهند. دیدگاه های خود را بسط دهند، تجارب متفاوت و چالش انگیزی داشته باشند و مهارت های جدیدی را کسب کنند. انسان می خواهد با محقق ساختن ظرفیت های خود به بالاترین حد وجودی اش برسد و ارتباط های بین فردی نقش مهمی در تحقق این موضوع دارد. واقعیت این است که روابط بین فردی نه تنها حرکت فرد را در مسیر کمال و خودشکوفایی تسهیل می کنند، بلکه حتی راه را به وی نشان می دهند. معمولا توانائی های خود را حتی اگر تاکنون اثری از آنها نبوده است در تعامل با دیگران می شناسیم. تعامل با دیگران به فرد کمک می کند تجارب و طرز فکرهای جدیدی پیدا کند. گفتگو با دیگران افق دیدمان در مورد خود، ارزش ها، روابط، وقایع و شرایط را گسترش می دهد و در نتیجه فرد به رشد و کمال بیشتری دست پیدا خواهد کرد.
یکی دیگر از شیوه های رشد و کمال، آزمودن تعابیر و تفاسير جدید از خود است، پس از این جهت هم انسان محتاج ارتباط است. گاهی اهداف و مشکلات خود را با دیگران. در میان می گذاریم و گاهی نیز بدون توجه به رفتار مان، هویت های جدیدی را تمرین می کنیم. واکنش و پاسخ دیگران را در نظر گرفته و سپس تصمیم می گیریم که آیا این هویت جدید را بپذیریم یا به سوی همان هویت قبلی خود بازگردیم.
مهارت در روابط، فرآیندی است که از سه مرحله تشکیل شده است برخی رفتارها نیز در همه این مراحل، نقش مهمی را ایفا می کنند:
1- تبسم:
تبسم نشانه آمادگی فرد در ایجاد ارتباط با دیگران محسوب می شود. وقتی با روی خوش همراه با تبسم با فرد دیگری به صحبت می پردازیم در حقیقت با این نوع رفتار می خواهیم به طرف مقابل بفهمانیم که مایلیم با او رابطه برقرار کنیم. معمولا انعکاس یک تبسم، تبسمی دیگر است. واقعیت این است که تبسم همه جا حاکی از آن نیست که “زندگی بر وفق مراد است” ولی هنگامی که می خواهیم با فردی دیگر باب گفتگو را باز کنیم، لبخند ما محیط مناسبی را برای شروع یک ارتباط فراهم می کند.
2- برخورد خوش:
زمانی که در برخورد با دیگران رفتار ما خشک و دور از نشانه های تمایل به ارتباط باشد؛ طبعا نباید انتظار داشته باشیم که طرف مقابل تمایلی به ارتباط با ما داشته باشد ابرو درهم کشیدن، روی برگرداندن و نداشتن تماس چشمی نشانه های بی میلی نسبت به رابطه با دیگران است. همانگونه که گشاده رویی، توجه مؤدبانه به دیگران و دفت در تماس های چشمی مقدمات اولیه برقراری یک ارتباط است .
3- تماس چشمی:
بی دلیل نگفته اند که چشم ها آئینه روح اند. چرا که چشم های انسان اطلاعات مهم و پیچیده ای در مورد احساساتش نسبت به دیگران را نشان می دهند. ما با نگاه کردن خود به طرف مقابل می فهمانیم که به صحبت کردن با او علاقمندیم. با نگاه کردن به صورت و چشمان فردی که با ما صحبت می کند به او می فهمانیم که مایلیم حرف های او را بشنویم. بدیهی است خیره شدن به چشمان فرد مقابل ممکن است در پاره ای موارد نتیجه معکوس داشته باشد که موجب بدگمانی، سؤظن و یا ناراحتی وی گردد. بنابراین در این کار بایستی جانب احتیاط را از دست نداد. به کارگیری نکته ای دیگر که در بسیاری از مواقع به برقراری روابط کمک می کند این است که در خلال تماس های چشمی گه گاه تبسمی دوستانه بر لب داشته باشیم. حتی اگر طرف مقابل هم در رفتار خود بسی تفاوت باشد به تدریج تحت تأثیر این گونه رفتارها عکس العمل مثبتی از خود نشان خواهد داد. البته وقتی که نگاه ما به فرد مقابل همراه با علاقه به شروع یا ادامه گفتگو نباشد، طبیعتا این پیام به مقصد مخابره خواهد شد. فراموش نکنیم که اگر چه بخش اعظم مهارت های اجتماعی مبتنی بر گفتگو، صحبت و به عبارت دیگر رفتارهای کلامی است ولی رفتارهای غیر کلامی که به برخی از آنها اشاره شد، به همان اندازه دارای اهمیت هستند.
مرکز مشاوره دیدار 0218893258
http://t.me/clinicdeedar
www.clinicdeedar.com
