بازی درمانی

بازی درمانی کودک محور

بازی چیست؟

الس تأکید کرده است که بازی یک فرایند انتخاب آزادانه به کارگردانی بان است که به نظر می رسد برای به دست اوردن پاداشی نیست و خودش پاداش خود است. کلارک و میلر  برای تعریف بازی کودکان چهار معیار پیشنهاد کرده اند:

1- بازی واقعی نیست.

۲- بازی برای دلیل خودش انجام می شود و هدف خارجی ندارد.

۳- بازی با احساسات مثبت همراه است و لذت بخش است.

۴- بازی در استفاده از موضوع و همچنین فرایند انعطاف پذیر است.

در حالی که چنین استنتاجی از بازی ممکن است برای برآوردن اهداف فوری به کار آید، هیچ پذیرش جهانی از آنچه بازی در پی دارد وجود ندارد. پدیده بازی مورد علاقه
کارشناسان رشد کودک، متخصصان سلامت روان کودک، رفتار شناسان، زیست شناسان مورخان، انسان شناسان و حتی مربیان پرورش سگ قرار دارد.

ساتون اسمیت ۱۹۹۷هفت دیدگاه درباره بازی که در طی سال ها توسط متخصصان رشته های مختلف مطرح شده است را شناسایی کرده است:

بازی: ۱- یک انطباق و سازگاری است که به رشد و یادگیری کمک می کند ۲- یک کاربرد استرانژی و مهارت است که قدرت با رتبه بندی را به وجود می آورد ۳-یک مکانیسم خوشبینی است که جنبه های منفی یا بدبینانه زندگی را جبران می کند ۴- یک انتقال از حالات و رفتار معمولی به حالات مبالغه گونه و وانمودسازی است ۵- یک بیان شخص از خودش یا هویتش است ۶- وسیله ای برای ایجاد روابط اجتماعی است ۷- یک سرگرمی در تقابل با کار در جهان است. طرفداران این دیدگادها لزوما با یکدیگر موافق نیستند و حتی ممکن است به شدت با یکدیگر اختلاف نظر نیز داشته باشند.
بارگاردت یک تعریف جامع تاریخی، و علمی از بازی اراند داده است. معیارهای او برای تعریف بازی به شرح زیر است .

1- کارکرد فوری محدود. به این معنا که رفتار بازی کاملا روی مسائل بقا متمرکز نبوده  و در خدمت کارکردهایی که لازمه بقای بازیکن باشد نیست. ممکن است بازی کار کرد و وظایفی داشته باشد اما این طور نیست که آن همان زمان و فورا قابل رویت باشد. برای مثال، بازی برای کسب غذا یا پول یا دستیابی به نتایج خاص دیگر
صورت نمی گیرد.

۲- مولفه ای درونزاد. به این معنی که بازی از درون می آید. بازی را میتوان به داشتن یک یا چند تا از این ویژگی های توصیف کرد: في البداهه، داوطلبانه، عمدی، لذت بخش و یا انجام آن به خاطر خودش. به عنوان مثال، کودکان اغلب هنگام بازی لبخند زده یا می خندند. آنها بدون نیاز به تشویق بزرگسالان، راغب به ادامه دادن به بازی خود هستند. اکثر گونه های انسانها با حیوانات) هنگام بازی در آن غرق شده و از آن لذت می برند.

٣- متفاوت از نظر ساختاری یا زمانی. در این معیار رفتارهای بازی از جهاتی متفاوت تر از  رفتارهای جدی فرض شده است. تفاوتهای کیفی یا کمی آن را از رفتارهای جدی تر متمایز می کند. بازی با ابرازات اغراق آمیز، حرکات ناشیانه، یا پیامدهای متفاوت از الگوی رفتاری مشخص شده است. برای مثال، در بسیاری از گونه ها بین جنگ بازی کردن و جنگ و دعوای واقعی تفاوت وجود دارد. مثلا در بازی حالات صورت یا دیگر نشانه ها و درگیریها آن قدر خشن یا بالقوه آسیب زننده نیست. در جنگ بازی اگر کودک قصد گاز گرفتن داشته باشد دهان آرامتر بدن را لمس می کند (حیوانات و دیگر پستانداران از گاز گرفتن خود داری می کنند و یا در شمشیربازی شمشیر اسباب بازی با کمی مراقبت بیشتر به بدن شخص مقابل زده میشود کودکان نیروی ضربات خود را مهار میکنند).

۴. تکرار عملکرد. رفتارهای بازی معمولا بارها تکرار میشود اما اغلب تغییراتی در  موضوع داده میشود. برای مثال، سگها در توپ بازی که تویی برای آنها پرتاب شدد و آنها به دنبال توپ میدوند، اغلب تا وقتی که خسته شوند بارها و بارها برای پرتاب توپ دیگر برمی گردند. یا مثلا لیلی بازی شامل حرکات تکراری بسیاری است. حرکات تکراری پرتاب سنگ بر روی اعداد نوشته شده بر روی سنگفرش و لیلی کردن روی آن اعداد. همچنین در مهمان بازی خیالی کودکان، ممکن است بارها عمل ریختن آب در فنجانها تکرار شود. هرچند در حین بازی ممکن است آب  نشانگر چای، قهوه، شیر و غیره باشد.

۵-  در حالت آرامش داشتن و آسوده بودن صورت می گیرد. حیوانات هنگام بازی، انگیزه  کمی برای انجام رفتارهای دیگر نشان میدهند. حیوانات هنگام بازی دارای آرامش بیشتر و استرس کمتری هستند و رفتارشان تحت تاثير سائق های دیگر از قبیل گرسنگی، شکار یا فرار از خطر قرار ندارد. بدن در حالت آرامش در یک محیط امن است. اگر یک خطر جدی ظاهر شود معمولا بازی فورا متوقف می شود. برای مثال، ممکن است در گربه با جست و خیز و سر صدا در حال بازی در چمن با یکدیگر باشند، اما اگر سگ همسایه سر برسد آنها فورا بازی را متوقف کرد و به یک مکان امن می روند. به همین ترتیب، همان گونه که در این کتاب نیز تاکید شده است، در بازی درمانی قبل از این که کودکان بتوانند واقعا خود را از طریق بازی بیان کنند باید بتوانند از لحاظ جسمی و روحی احساس امنیت کنند.

این پنج معیار را به خوبی می توان در مورد بازی انسان به خصوص بازی کودکان به کار برد. با این وجود هنوز بحث بر سر این که “بازی چیست؟” و سوالات دیگر درباره بازی ادامه دارد. کتاب بارگاردت منبع خوبی درباره موضوع بازی برای علاقه مندان به این موضوع است.

بازی و رشد کودک

بازی کار بیهودهای نیست. به نظر میرسد حداقل در خدمت اهداف مهم رشد باشد. در غیر این صورت چرا افراد جوان بسیاری از گونه ها از جمله انسان، زمان زیادی را به آن اختصاص داده و انرژی زیادی را برای آن صرف می کنند؟

متخصصان رشد کودک معتقدند بازی هایی که به طور طبیعی رخ می دهند برای رشد فیزیکی و حرکتی، رشد اجتماعی و عاطفی و حتی رشد فکری مهم هستند. . گزارش منتشر شده توسط آکادمی اطفال آمریکا  در مورد اهمیت بازی برای کودکان اظهار می دارد: “بازی اجازه استفاده از خلاقیت و در عین حال رشد و توسعه قدرت تخیل و مهارتهای چالاکی، فیزیکی، شناختی و عاطفی را به کودکان می دهد. بازی برای رشد مغز سالم اهمیت دارد” . علوم اعصاب حاضر نشان میدهد که بازی به ساخته شدن و تقویت مسیرهای عصبی مغز کمک می کند . همچنین بازیگوشی انگیزه کودکان را برای یادگیری افزایش میدهد. 

علاوه بر این، بازی آزاد کودکان که در آن کودکان درگیر نقشهای خیالی و فعالیت با یکدیگر شده، نقش های افراد خانواده را به عهده گرفته تصمیم گیری و حل مسئله می کنند و از یکدیگر می آموزند، باعث تسهیل در رشد اجتماعی آنها میشود . عدم پیچیدگی و ساده بودن و هم چنین ایمن بودن بازی این امکان را به کودکان میدهد که فعل و انفعالات پیچیده اجتماعی را گفتگو و تمرین کنند. برای مثال، بحث و جدال در طی بازی به کودکان کمک می کند که توانایی مذاکرات اجتماعی خود را توسعه بدهند. بازی همچنین اغلب باعث به وجود آمدن رشته های الفت و محبت می شود، افرادی که با یکدیگر بازی می کنند اغلب ترجیح میدهند در کنار یکدیگر باشند. بازی با همسالان، خواهر و برادر و والدین به کودکان کمک می کند ارتباطات و دلبستگی قوی تری داشته باشند. دلبستگی سالم و ایمن به کودکان اجازه میدهد به گونهای که خود می خواهند در داخل محدوده های امن به کارش جهان پرداخته و سپس به رابطه امنشان برگردند.

تغییر روند در بازی کودکان

متخصصان نسبت به تغییراتی که در ماهیت بازی کودکان رخ داده است ابراز نگرانی می کنند. چرا که امروزه به طور فزاینده ای، بازی های کودکان ساختار یافته و طبق هدایت بزرگسالان صورت می گیرد. مدت زمانی که کودکان صرف بازی های آزاد و یا بازی هایی که خود آغازگر آن هستند می کنند، به طور قابل توجهی کاهش یافته است. در حال حاضر والدین و معلم ها با این حسن نیت که فرصتهای بهینه برای یادگیری کودکان فراهم آوردند، نقش بیشتری در تعیین نوع، زمان و مکان بازی کودکان دارند. زمان های زنگ تنفس در حال ناپدید شدن است. زندگی بسیاری از کودکان مملو از فعالیتهای برنامه ریزی شده برای طول هفته و یا حتی تعطیلات آخر هفته است. مکان های امن برای بازی پر جست و خیز کودکان در حال ناپدید شدن است، چرا که بیشتر زمین های بازی سنگفرش شده و با وسایلی که بزرگترها طراحی کرده اند تجهیز شده اند. امروزه بازیهای پرجست و خیز کودکان، توسط بسیاری از والدین که در طی دوران کودکی خودشان به عنوان یک بازی عادی از آن لذت می بردند به عنوان بازهای “خشن” در نظر گرفته میشود. بزرگسالان، به طور فزاینده ای به بازی در درجه اول به چشم یک روش برای آموزش اطلاعات یا مهارتها ، به امید بهبود در عملکرد و ایجاد گزینه های تحصیلی بهتر برای فرزندانشان نگاه می کنند. این گرایش به سمت افزایش بازی های ساختاریافته و تعیین شده از طرف بزرگترها و کاهش بازی های آزاد خود آغازگر کودک، نتیجه ترکیب عوامل اجتماعی و تکنولوژیکی است که بر بسیاری از سطوح رشد کودکان پیامدهای منفی دارد.
گزارش آکادمی پزشکان اطفال آمریکا روشهای متعددی را برای کمک به والدین در فراگیری اهمیت بازی آزاد برای رشد سالم کودک و همچنین آموزش والدین برای گسترده کردن آمال و انتظار از فرزندنشان فراتر از فراگیری مهارتهای آموزشی رایج، پیشنهاد می کند. باید تاکید شود که والدین و معلمها دارای حسن نیت هستند. آنها می خواهند کودکانشان بهترین فرصت ها را داشته باشند، اما ضرورت و مزایای تمایلات بازی طبیعی کودکان در حال نادیده گرفته شدن و در نتیجه ضعیف شدن است.
مهم است به یاد داشته باشیم بازیی که به طور طبیعی رخ دهد و خود کودک آغازگر و هدایت کننده آن باشد، بخشی از ساختار زیست روانی کودک است و به عملکردهای مهم رشدی او کمک می کند. درست همان طور که کسی نمی تواند زمان شروع صحبت کردن و یا راه افتادن کودکان را به جلو بیندازد، به نظر می رسد که در بسیاری از فرایندهایی که به طور طبیعی هنگام بازی کودکان رشد می یابند نمی توان عجله کرد. بزرگسالان می توانند محیطهایی فراهم آورند که از پیشرفت رشد حمایت کند اما آنها نمی توانند رشد را تسریع کنند یا کاری کنند که آن خارج از چارچوب زمانی خود اتفاق بیفتد. تحمیل کردن ایده های بزرگسالان درباره بازی به کودکان، به احتمال زیاد فرایند طبیعی بازی را که حمایتگر رشد طبیعی کودکان در طول اعصار بوده است را منحرف می سازد، از این رو بسیار مهم است اطلاعات متخصصان کودک راجع به تئوریهای تحقیقات و مطالعات بازی کودکان به روز باشد تا بهتر بتوانند به والدین، معلمها و دیگر افرادی که با کودک سر و کار دارند در مورد نقش اساسی بازی آزاد در بسیاری از جنبه های رشد سالم کودک آموزش بدهند.

فرضیات استفاده از بازی درمانی

امروزه بسیاری از متخصصان سلامت روان که اهمیت بازی در رشد کودک را درک کرده اند به طور فزاینده ای از روشهای مبتنی بر بازی برای درمان کودکان استفاده می کنند. هدف آنها ارائه درمان متناسب با رشد کودک و با زبان خود کودک یعنی “بازی” است. زمینه بازی درمانی به عنوان یک رویکرد کلیدی برای حل و فصل مشکلات روانی، اجتماعی کودکان رو به تکامل است. این کتاب بر روی روش هایی که بازی کودکان را با روند درمان پیوند میدهد، خصوصا روی چگونگی استفاده از بازی کودک محور برای درمان طیف وسیعی از مشکلات کودکان تمرکز دارد.
بسیاری از اشکال بازی درمانی، از جمله بازی درمانی کودک محور ‘ (CCPT)، مبتنی بر فرضیات بازی کودکان و ارزش درمانی آن است. اگرچه اکثر بازی درمانگران این مفروضات را قبول دارند، عدهای دیگر ممکن است این فرضیات را به چالش بکشند. لازم است تحقیقات بیشتری درباره ماهیت و اهداف بازی صورت بگیرد تا نقش بازی در رشد و درمان کودک روشن شود. فرضیات کلیدی که توسط بسیاری از بازی درمانگران ارائه شده است به شرح زیر است:

۱. بازی یک سائق یا محرک قوی است که بخشی از ساختار بیولوژیکی کودکان است. اگر چه انسان ممکن است در هر سنی بازی کند، اما کودکان این کار را بیشتر و فراگیرتر انجام میدهند.

۲. بازی مشخصه رشد دوران کودکی است که منجر به رشد کودک در بسیاری از ابعاد میشود. از طریق بازی، کودکان ظرفیت ها و شایستگی های حرکتی، شناختی، د عاطفی، اجتماعی و اخلاقی خود را بسط میدهند. بسیاری از نظریه پردازان رشد کودک، ایده نظریه خود را از مشاهدات بازی کودکان گرفته اند.

٣. بازی دنیای درونی کودک، احساسات، درگیریها، برداشتها و آرزوهای او را بیان می کند.

۴. بازی شکلی از ارتباط است. کودکان از طریق بازی، ایدهها، اهداف، احساسات و ادراکاتشان را به همبازیها، والدین و درمانگران خود منتقل می کنند. به بازی باعث ایجاد ارتباطات اجتماعی می شود. کودکان در پی بازی با کودکان دیگر هستند، موضوعات اجتماعی را ایفای نقش می کنند و آداب و رفتارهای اجتماعی را از  طریق بازی یاد می گیرند. بازی نسل ها، مانند وقتی که والدین با فرزندانشان بازی  می کنند باعث ایجاد دلبستگی در روابط بزرگسال کودک میشود. و بازی اثر رها شدگی دارد. بازی لذت و هیجان را رها می سازد. باعث از بین رفتن ناراحتی شده، کمرویی را کاهش داده یا از بین می برد.

۷. کودکان از طریق بازی می توانند روی مشکلات خود کار کرده و بر آنها چیره شوند. آزادی که در بازی وجود دارد به کودکان اجازه میدهد راه حل های مختلف را بدون آسیب رساندن به خود و دیگران امتحان کنند و امنیت عاطفی برای کودکان فراهم می کند که آنها را قادر می سازد دنیای درونی و بیرونی خود را کشف و خلاقیت خود را برای حل مشکلاتشان به کار گیرند.

8. به بازی به کودکان تجربه قدرت و کنترلی که به ندرت می توانند در موقعیت و شرایط  دیگر به دست آورند را ارائه میدهد. کودکان به طور معمول از طریق راهنماییهای بزرگترها یاد می گیرند که رفتارشان را برای مطابقت با هنجارهای اجتماعی پذیرفته شده تغییر دهند. در بیشتر مکان ها از جمله خانه و مدرسه اغلب اوقات از آنها انتظار می رود که از قوانین بزرگترها پیروی کنند. در دنیای واقعی این بزرگترها هستند که دارای تجربه زندگی و مهارت هستند و کنترل امور را به دست دارند. اما کودکان در بازی هایشان با پیامدهای کم خطرتر و یا مضر، می توانند در عین حالی که مدیریت یا تنظیم احساسات و انگیزه هایشان را یاد می گیرند، حس کنترل را نیز تجربه کنند. کودکان همزمان که اجتماعی می شوند یاد می گیرند که به روش های سازگارانه قدرت و کنترل را به دست گیرند و بازی فضای امنی برای انجام چنین کاری برای
آنها فراهم می کند.

9. بازی در بسیاری از شرایط و بافتها و زمینه ها رخ می دهد. بازی اجتماعی در همه اشکالش در زمینه روابط ( خواهر و برادرها، همسالان، والدین یا درمانگران) صورت می گیرد. از سوی دیگر، بازی معمولا تنها زمانی اتفاق می افتد که کودک از نظر جسمی و عاطفی احساس امنیت داشته باشد. بازی همچنین درون زمینه های گسترده اجتماعی از فمیل همسایمها جوامع و فرهنگها رخ می دهد. کودکان درون فرهنگی که در آن بزرگ شدهاند بازی می کنند و بازی آنها منعکس کننده فرهنگ و دیدگاه آنها نسبت به دنیای اطرافشان است. حتی شرایط اجتماعی سیاسی گسترده تر از قبیل فقر و جنگ می تواند روی بازی کودکان تاثیر گذار باشند .

بنا به گفته آلبرت انیشتن فیزیکدان برنده جایزه نوبل ” تخیل  مهم تر از دانش است. دانش محدود به همه ی آنچه که ما الان می دانیم و درک میکنیم است، در حالی که تخیل همه ی جهان و همه آن چه که هرگز دانسته و درک نخواهد شد را در بر میگیرد.” بنظر می رسد در کنش و واکنش هایی که والدین معلم ها و متخصصان کودک دارند، قبول و پرورش تصورات و خیالات کودکان امری مهم است و بازی ممکن است طبیعی ترین و کم مداخله ترین روش برای رسیدن به این هدف باشد.

بازی درمانی و بازی درمانی کودک محور میتواند درمان بسیاری از مشکلات دوران کودکی باشد مثل اضطراب، پرخاشگری و…

مرکز مشاوره دیدار  02188893258

http://t.me/clinicdeedar

www.clinicdeedar.com